Logic Tree như một công cụ phẫu thuật vấn đề. Nhưng trước khi cầm dao mổ lên, bác sĩ phải trả lời được câu hỏi sinh tử: “Chúng ta cần mổ ở đâu?”.

Nếu bạn mổ chân trái trong khi bệnh nhân đau chân phải, thì dù kỹ thuật mổ của bạn có điêu luyện đến đâu, đó vẫn là một thảm họa y khoa. Trong kinh doanh cũng vậy, bước quan trọng nhất không phải là giải quyết vấn đề, mà là xác định đúng vấn đề cần giải quyết.

Shimada Tsuyoshi gọi đó là bước Thiết lập Issue (Luận điểm). Đây là “chiếc cúc áo đầu tiên” – nếu cài sai, toàn bộ các cúc sau đều lệch lạc. Trong mọi hoạt động kinh doanh, sự rõ ràng về mục tiêu là điều kiện tiên quyết để đạt được hiệu quả. Tương tự, trong tư duy logic, chúng ta không thể bắt đầu suy nghĩ nếu không xác định được đích đến.

1. Định nghĩa: Issue không phải là “Vấn đề”, mà là “Câu hỏi Cốt tử”

Rất nhiều người nhầm lẫn giữa Hiện tượng (Phenomenon), Vấn đề (Problem) và Luận điểm (Issue). Hãy làm rõ ngay lập tức:

Luận điểm (Issue), hay còn gọi là vấn đề cần nghị luận, là câu hỏi trung tâm mà toàn bộ quá trình tư duy logic và lập luận của chúng ta cần phải giải quyết. Nó không đơn thuần là hiện tượng mà mắt thấy tai nghe.

• Hiện tượng: “Doanh thu giảm”, “Nhân viên nghỉ việc”, “Máy móc hỏng”. (Đây là những gì mắt thấy tai nghe).
• Issue (Luận điểm): Là CÂU HỎI TRỌNG TÂM cần được trả lời để giải quyết hiện tượng đó. Nó là gốc rễ của Logic Tree.

Issue là câu hỏi mang tính định hướng, xác định ranh giới của việc suy nghĩ. Nó thường ở dạng câu hỏi “Có hay Không” (Yes/No Question) hoặc câu hỏi lựa chọn “A hay B”.

Ví dụ thực tiễn:

• Hiện tượng: Vợ phàn nàn “Dạo này anh ít quan tâm em”.
• Sai lầm (Nhảy vào giải pháp): Mua quà tặng vợ ngay. (Chưa chắc đúng, có thể cô ấy cần thời gian chứ không cần quà).
• Thiết lập Issue: “Vấn đề nằm ở việc thiếu thời gian bên nhau hay thiếu chất lượng khi ở bên nhau?”
  • Nếu là thiếu thời gian → Giải pháp: Về sớm hơn.
  • Nếu là thiếu chất lượng → Giải pháp: Cất điện thoại đi khi về nhà.

2. Tầm quan trọng và Hậu quả của Luận điểm không rõ ràng

Nếu việc thiết lập Luận điểm không rõ ràng ngay từ đầu, toàn bộ lập luận sau này, dù được xây dựng công phu đến đâu, cũng sẽ trở nên không ổn định và dễ dàng bị sụp đổ. Mục tiêu của tư duy logic là phải đi đến một kết luận hiệu quả đối với một thách thức rõ ràng.

Shimada Tsuyoshi khẳng định:

“Chất lượng của câu trả lời phụ thuộc hoàn toàn vào chất lượng của câu hỏi.”

2.1. Tại sao phải thiết lập Issue trước khi vẽ Logic Tree?

Việc thiết lập Issue đúng giúp bạn đạt được 3 mục tiêu:

1. Tiết kiệm nguồn lực: Bạn không đi lan man vào những ngõ cụt vô nghĩa. Việc không cắt đúng Luận điểm sẽ dẫn đến sự lãng phí tài nguyên và thời gian nghiêm trọng, hay còn gọi là chi phí cơ hội (opportunity cost).
2. Tăng độ sắc bén: Khi phạm vi được thu hẹp, giải pháp đưa ra sẽ cụ thể và sâu sắc hơn.
3. Dễ dàng kiểm chứng: Một Issue tốt (Ví dụ: “Nguyên nhân là A hay B?”) cho phép bạn dùng dữ liệu để kiểm chứng ngay lập tức.

2.2. Ví dụ về sự lạc đề

Trong môi trường kinh doanh, nơi mà tốc độ là yếu tố sống còn, một cuộc thảo luận lạc đề là một thất bại lớn.

Giả sử chúng ta đang có một cuộc họp quan trọng với Luận điểm được thiết lập là: “Đối với sinh viên mới tốt nghiệp trong vòng ba năm, công ty có nên áp dụng mô hình tuyển dụng quanh năm (year-round recruitment) hay không?”.

Nếu những người tham gia không hiểu rõ Luận điểm này, họ dễ dàng đưa ra các phát ngôn bị lệch hướng, ví dụ như:

• “Tại sao việc tuyển dụng tân cử nhân lại quan trọng?”
• “Tuyển dụng sẽ thất bại trong trường hợp nào?”
• “Sự phát triển của công nghệ thông tin (IT) sẽ ảnh hưởng như thế nào đến tuyển dụng?”

Các phát ngôn này tuy có liên quan đến chủ đề tuyển dụng, nhưng lại không trực tiếp trả lời câu hỏi “Có nên tuyển dụng quanh năm hay không?”. Nếu cứ để những phát ngôn lệch hướng này tiếp diễn, cuộc họp sẽ kéo dài vô ích mà không đạt được kết luận.

Việc xác định Luận điểm ngay từ đầu giúp làm rõ: “Hiện tại, chúng ta phải suy nghĩ về điều gì?”. Trong ví dụ trên, những phát ngôn đúng đắn phải tập trung vào:

• Lợi ích của việc tuyển dụng quanh năm là gì?
• Tính hiệu quả về chi phí có cao không?
• Có tồn tại rủi ro gì không?

3. Case Study: Công ty Phần mềm “SoftTech” và Cơn khủng hoảng Nhân sự

Bối cảnh: SoftTech đang đối mặt với tỷ lệ nghỉ việc lên tới 30%/năm. Giám đốc Nhân sự (HRD) đang rất hoang mang.

Cách 1: Giải quyết không có Issue (Cách làm phổ thông)

HRD tổ chức họp và mọi người nhao nhao đưa ý kiến:

• “Tăng lương đi sếp ơi!”
• “Hay là tổ chức teambuilding cho vui?”
• “Chắc do sếp khó tính quá.”

→ Hậu quả: HRD thử làm tất cả: vừa tăng lương, vừa đi chơi. Kết quả: Chi phí tăng vọt, nhưng 3 tháng sau nhân viên vẫn nghỉ. Vì họ đang “gãi không đúng chỗ ngứa”.

Cách 2: Thiết lập Issue sắc bén

HRD bình tĩnh ngồi xuống và thiết lập các Issue Giả thuyết:

• Issue 1 (Mức độ Vĩ mô): “Nhân viên nghỉ việc do yếu tố Thị trường (đối thủ săn đón lương cao) hay do yếu tố Nội bộ (môi trường làm việc độc hại)?”
  • Kiểm chứng: Khảo sát cho thấy mức lương của SoftTech ngang bằng thị trường. → Loại bỏ yếu tố Thị trường. Tập trung vào Nội bộ.
• Issue 2 (Đi sâu vào Nội bộ): “Vấn đề nội bộ nằm ở Chế độ đãi ngộ (Cơm trưa, bảo hiểm…) hay Cơ hội phát triển (Thăng tiến, học hỏi)?”
  • Kiểm chứng: Phỏng vấn thôi việc (Exit Interview) cho thấy 80% nhân viên nói: “Ở đây làm việc nhàn hạ nhưng không học được gì mới, sợ bị tụt hậu.”
• Issue Chốt hạ: “Làm thế nào để xây dựng lộ trình đào tạo và luân chuyển công việc để nhân viên cảm thấy được phát triển?”

Kết quả: Thay vì tăng lương (tốn kém vô ích), SoftTech đầu tư vào các khóa học và chương trình Mentoring. Tỷ lệ nghỉ việc giảm xuống còn 10%. Đó là sức mạnh của việc đặt đúng câu hỏi.

4. Tiêu chí cho một Luận điểm Tốt trong Kinh doanh

Một nhà quản lý giỏi phải biết cách đặt ra các Luận điểm có giá trị. Nếu một Luận điểm không mang lại lợi ích cho công ty, thì dù luận điểm đó có được triển khai logic đến mức nào cũng không tạo ra giá trị.

Một Luận điểm kém thường mắc phải một trong các lỗi sau:

4.1. Bẫy “Hướng đi Sai lầm” (Wrong Direction / Too Broad Issue)

Luận điểm không liên quan trực tiếp đến vấn đề cốt lõi hoặc quá rộng khiến bạn không biết bắt đầu từ đâu.

• Ví dụ: Khi cần thảo luận về việc có nên triển khai một mảng kinh doanh mới (new business), nếu lại đặt Luận điểm là “Văn hóa doanh nghiệp của công ty tốt hay xấu” thì cuộc thảo luận đó khó có thể mang lại giá trị.
• Issue tồi: “Làm sao để công ty tốt hơn?” (Quá mơ hồ).
• Issue tốt: “Làm sao để tăng biên lợi nhuận ròng từ 10% lên 15% trong năm nay?” (Cụ thể, đo lường được).

4.2. Bẫy “Tác động quá nhỏ” (Trivial Impact / Streetlight Effect)

Luận điểm không đủ quan trọng để ảnh hưởng lớn đến hiệu suất của doanh nghiệp, hoặc thiết lập Issue ở những nơi dễ giải quyết chứ không phải ở nơi vấn đề thực sự nằm đó.

• Các vấn đề quá vụn vặt, chẳng hạn như “Nên dùng giấy vệ sinh một lớp hay hai lớp?”, thường không phù hợp làm Luận điểm chính trong kinh doanh, dù chúng có thể được ưu tiên một cách vô lý trong nhiều cuộc họp thực tế.
• Ví dụ: Doanh số giảm do sản phẩm lỗi (vấn đề R&D khó nhằn), nhưng Giám đốc Marketing lại đặt Issue là: “Làm sao để chạy quảng cáo Facebook hiệu quả hơn?” (vì đó là việc anh ta giỏi nhất).

4.3. Bẫy “Kết luận giả danh Câu hỏi” (Leading Question)

Nhiều người đặt Issue nhưng thực chất đã cài sẵn câu trả lời.

• Issue tồi: “Tại sao chúng ta nên sa thải Giám đốc Kinh doanh?” (Đây không phải là tìm nguyên nhân, đây là tìm cớ để trảm tướng).
• Issue tốt: “Nguyên nhân doanh số giảm nằm ở năng lực lãnh đạo hay sự thay đổi của thị trường?” (Khách quan).

Việc thiết lập Luận điểm một cách chính xác là điều kiện tiên quyết cho một nhà lãnh đạo (leader) giỏi. Họ phải có khả năng nắm bắt tình hình thực tế của công ty và luôn xác định được: “Hiện tại, điều gì cần được thảo luận nhất?”.

5. Kết luận

Albert Einstein từng nói:

“Nếu tôi có 1 giờ để giải cứu thế giới, tôi sẽ dành 55 phút để xác định vấn đề và chỉ 5 phút để tìm giải pháp.”

Trong thực tiễn quản trị, Thiết lập Issue chính là 55 phút quý giá đó. Việc thiết lập Luận điểm (Issue) là bước không thể thiếu. Nó giúp đảm bảo rằng mọi nguồn lực tư duy và thời gian của tổ chức được tập trung vào việc giải quyết những vấn đề có thể giúp doanh nghiệp nâng cao giá trị (increase value).

Trước khi bạn vẽ bất kỳ nhánh nào của Logic Tree, hãy viết Issue của bạn ra giấy và tự hỏi:

1. Đây có phải là câu hỏi quan trọng nhất lúc này không?
2. Câu hỏi này có dẫn đến hành động cụ thể không?
3. Mình có đang thiên vị khi đặt câu hỏi này không?

Nếu câu trả lời là CÓ – CÓ – KHÔNG, bạn đã cài chiếc cúc áo đầu tiên một cách hoàn hảo.

Sau khi đã xác định rõ Luận điểm, chúng ta sẽ chuyển sang bước tiếp theo: xây dựng khung logic ban đầu bằng cách tận dụng các Framework để tổ chức thông tin cần thiết và áp dụng nguyên tắc MECE (Phân rã không để sót vụn nào) – đó chính là việc áp dụng Kim Tự Tháp Cấu Trúc (Pyramid Structure).